توانایی یادگیري و حافظه افراد با کم توانی ذهنی در مقایسه با همسالان عادي آن ها به طور معنا داري پایین تر از میانگین است. کودکان کم توان ذهنی به عنوان یک گروه، کمتر می توانند مفاهیم انتز اعی را درك کنند. بدین ترتیب آن ها از آموزش هاي معنادار، مفید و عینی بهره مند می شوند و بیشتر از راه تماس با اشیاي واقعی یاد می گیرند.

مهارت هاي سازشی افراد با کم توانی ذهنی قابل مقایسه با همسالان عادي آن ها نیست. کودك با کم توانی ذهنی به چندین دلیل ممکن است در یادگیري و بکارگیري مهارت ها مشکل داشته باشد، از جمله حواس پرتی، بی توجهی ، ناتوانی در تشخیص سرنخ ها و نشانه هاي اجتماعی و رفتار تکانشی.

بدین ترتیب این گونه کودکان نیازمند آموزش مناسب در زمینه استدلال کردن، قضاوت و مهارت هاي اجتماعی هستند که منجر به روابط اجتماعی بسیار مثبت و کفایت شخصی می شوند.

یکی دیگر از ویژگی هاي آشکار این گروه از کودکان ، تاخیر در گفتار و رشد زبان است . متداول ترین مشکلات گفتاري عبارتند از مشکل تولید گفتار، مشکل صدا و لکنت. هدف بسیار مهم مداخله زبانی در این کودکان افزایش ارتباط کارکردي آنان است.

علل كم توانی ذهنی :

کم توانی ذهنی پیامد چندین علت است که برخی از آن ها شناخته شده و بسیاري دیگر ناشناخته اند . علت بروز کم توانی ذهنی براي حدود 30 درصد از تمامی افراد ناشناخته است . این درصد براي افراد با کم توانی ذهنی خفیف که در 75 درصد از موارد نمی توان علت خاصی را معین کرد، بسیار بیشتر است .

علت هاي احتمالی شناخته شده کم توانی ذهنی عبارتند از عوامل اجتماعی - فرهنگی، ناهنجاري هاي کروموزومی، سوخت و ساز و تغذیه، اختلال هاي دوره بارداري از جمله زود رسی ، کمبود وزن هنگام تولد، عفونت هاي دوران بارداري و پس از تولد ، کمبود اکسیژن هنگام تولد، و ... .

سطوح كم توانی ذهنی چیست؟

 در تقسیم بندی سطوح مربوط به کم توانی ذهنی، سه عامل توانایی مغزی، رفتارهای انطباقی و رشد فیزیکی در نوزادی در نظر گرفته می شود که بر اساس آن ، کم توانی ذهنی کودک به 4 دسته تقسیم می شود :

- خفیف كه هوشبهر 50-50 تا حدود 70 دارند.

- متوسط كه هوشبهر 40-35 تا حدود 55-50 دارند.

- شدید كه هوشبهر 25-20 تا حدود 40-35 دارند.

- عمیق كه هوشبهر زیر 25-20 دارند.

- سطوح آموزش پذیری کم توانی ذهنی :

کودکان با کم توانی ذهنی در حوزه آموزش و پرورش با توجه به پیشرفتشان در موقعیت کلاس درس به سه طبقه ذیل تقسیم می شوند:

آموزش پذیر: ( هوشبهر 50 تا 70) : در زمینه تحصیلات مدرسه اي پیشرفت خوبی دارند . در زمینه مهارت هاي سازگاري اجتماعی با حمایت ادواري یا محدود در اجتماع ، به خود اتکایی نسبی می رسند.

تربیت پذیر: ( هوشبهر 40 تا 50)، در وهله نخست یادگیري در زمینه مهارت هاي خود مراقبتی برخی پیشرفت هایی در زمینه فعالیت هاي کارکردي دارند و دامنه بسیار گسترده اي از حمایت ها براي کمک به سازگاري با محیط اجتماعی مورد نیاز است.

حمایت پذیر : ( هوشبهر کمتر از 40 ) این گروه افرادي هستند که حتی در برآوردن نیازهاي اساسی خود نیز ناتوان هستند و فقط در یک محل ویژه از آن ها نگهداري یا مراقبت می شود.

آیا كم توانی ذهنی قابل پیشگیری است؟

 برخی از عواملی كه موجب بروز كم توانی ذهنی می شود با مداخلات اولیه به موقع قابل پیشگیری است كه جهت آگاهی بیشتر به آن می پردازیم.

1- بیماریهای مادر در اوایل بارداری : تغذیه مناسب مادر، جلوگیری از خستگی های جسمی و روانی، قرار نگرفتن در معرض اشعه X، استفاده نكردن از داورها و الكل و مواد مخدر، جلوگیری از حاملگی های متعدد و پشت سر هم از مواردی است كه قابل پیشگیری است.

2- شناسایی به موقع (روزهای اول زندگی) بیماریهای متابولیك با استفاده از رژیم غذایی مناسب و استفاده از داروهای مناسب از بروز كم توانی ذهنی جلوگیری شود.

3- زردی كودك : در صورتی كه بصورت طولانی مدت طول بكشد و هیچ درمانی نشود باعث فلج مغزی، كم توانی ذهنی یا كاهش شنوایی می شود.

- چه باید كرد؟

 والدینی كه خود از نظر هوشی سالم هستند، کم توانی ذهنی كودك خود را به عنوان یك شوك وارده بر خود تصور می كنند. بسیاری از والدین اندوه را تجربه كرده و در جریان این اندوه برای مدت زمانی از دیگران فاصله می گیرند و یا در پی یافتن علت مشكل بر می ایند تا شاید با یافتن آن، بتوانند آن را درمان كنند. این در حالی است كه اگر همین فرصت ها را صرف توانبخشی كودك خود كنند، بسیار مؤثر خواهد بود.

برای كودك با مشكلات ذهنی اقدامات سریع درمانی و توانبخشی، از پیشرفت مشكل كودك جلوگیری می كند. این اقدامات شامل بهره مند شدن ازسرویس های گفتاردرمانی، كاردرمانی و فیزیوتراپی است. درمانگران با تشكیل تیم های درمانی كه توسط پزشك متخصص رهبری می شود، مشكلات كودك را شناسایی كرده و هر كدام وظیفه خود را برای حل مشكل تعریف می كنند. سپس براساس نوع ضایعه ای كه ایجاد شده است، اهدف ویژه ای تعریف می شود و روند درمانی آغاز می شود.

این درمان ممكن است مدت دار باشد. لذا صبر و بردباری خانواده و همكاری آنها در این دوره بسیار حائز اهمیت است. این كودكان باید در سطحی برابر با دیگر كودكان از امكانات خانواده و جامعه بهره مند شوند و زندگی آنها نباید چیزی متفاوت از بقیه كودكان باشد. اگر چه وقتی بیماری عارض شد، باید به درمان آن همت گماشت، اما به هر حال شفا به دست خداست و كوشش انسان در درمان بیماری با اراده او ثمربخش خواهد بود.